Mensen met psychosegevoeligheid lopen mogelijk risico als ze ChatGPT gebruiken. Psychologen en deskundigen kennen enkele gevallen van mensen die psychisch ontregeld raakten na gebruik van AI-chatbots. De experts pleiten voor snel wetenschappelijk onderzoek naar het mogelijke verband tussen intensief gebruik van de populaire chatbots en psychosevorming.

Dat onderzoek ontbreekt nu nog, net als cijfers over het fenomeen, zegt klinisch psycholoog Tonnie Staring. In de Verenigde Staten zijn gevallen bekend van mensen die psychisch ontregelden na intensief gebruik van chatbots. Nieuwsuur sprak twee mensen die het zelf meemaakten. Staring is op de hoogte van een handvol Nederlandse gevallen.

Zo behandelde hij zelf iemand die het gevoel had er alleen voor te staan. “In de avonduren is diegene met ChatGPT gaan praten”, zegt Staring. “Na drie dagen kwam de patiënt daar psychotisch uit, met de overtuiging dat mensen vanaf de geboorte vastzitten in een soort van designed systeem dat op een crypto-achtige manier versleuteld is.”

In de antwoorden die het gaf, bevestigde ChatGPT die ideeën, zegt Staring. “De chatbot zei dingen als: jij bent inderdaad ontwaakt, als een van de enigen. Jij moet mensen inzicht gaan brengen.” De patiënt werd voor het eerst psychotisch en werd opgenomen in een ggz-instelling.

Wat is een psychose?  

“Een psychose betekent dat je alleen komt te staan in hoe je de werkelijkheid beleeft”, zegt klinisch psycholoog Staring. Hij behandelt al jaren mensen die daar last van ondervinden. Dat kan zich uiten in bijvoorbeeld hallucinaties, het horen van stemmen, of het hebben van waanbeelden: sterke opvattingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid.

Ongeveer een op de honderd mensen krijgt te maken met een psychose. Het speelt vooral onder jongvolwassenen (tussen de 14 en 30 jaar), van wie er in Nederland zo’n 3000 per jaar voor het eerst psychotische klachten ontwikkelen.

De neiging van chatbots als ChatGPT om mee te praten met de gebruiker lijkt een van de boosdoeners, zegt de Deense psychiatrie-onderzoeker Søren Østergaard van het Universitair Ziekenhuis Aarhus. Hij is een van de eersten die zich zorgen begon te maken over het fenomeen, waarover hij in 2023 voor het eerst publiceerde. Daarop ontving hij reacties van over de hele wereld.

“De verhalen verschillen van elkaar, maar de rode draad is dat argwaan of een waanbeeld werd versterkt door interactie met een chatbot”, zegt Østergaard. In een nieuw artikel, dat gisteren verscheen, pleit hij voor snel meer onderzoek. “Ik vrees dat we nu pas het topje van de ijsberg zien, en we dit over een of twee jaar beschouwen als een serieus probleem, gezien de hoeveelheid gebruikers.” Wereldwijd gebruiken ruim 700 miljoen mensen wekelijks ChatGPT.

Iris raakte in een psychose na veel gesprekken met ChatGPT. Iris is niet haar echte naam; ze deelt haar verhaal anoniem met ons. Haar stem is nagespeeld:

Doordat chatbots altijd beschikbaar zijn om antwoord te geven, in tegenstelling tot echte mensen, ligt slaapgebrek op de loer. Dat draagt mogelijk bij aan het psychoserisico, vermoeden de deskundigen.

Ook lijken de antwoorden steeds menselijker. Zo heeft ChatGPT sinds kort een realistische stemfunctie. “Iedereen heeft de neiging om in bepaalde mate menselijke eigenschappen toe te dichten aan dingen die geen menselijke eigenschappen hebben”, zegt Staring. “Maar sommige mensen met psychosegevoeligheid doen dat nog meer. Ik maak me zorgen over hoe dat in interactie met zoiets als ChatGPT uitpakt.”

OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT, draaide een update dit voorjaar terug, omdat de chatbot overmatig meepraatte met de gebruiker en negatieve emoties versterkte, schrijft het bedrijf op de website. “Dit soort gedrag is niet alleen ongemakkelijk of verontrustend. Het kan ook zorgen opleveren over de veiligheid, bijvoorbeeld met betrekking tot mentale gezondheid, emotionele overafhankelijkheid of risicovol gedrag.”

‘Chatbots kunnen patiënten ook helpen’

Østergaard denkt niet dat het probleem nu verholpen is, omdat het meepraten met gebruikers een fundamenteel kenmerk is van chatbots. “Totdat we meer kennis hebben verzameld, lijkt het redelijk voorzichtigheid te betrachten bij het gebruik van deze chatbots voor personen die kwetsbaar zijn voor of lijden aan een psychische aandoening”, concludeert de onderzoeker. Ook collega-onderzoekers spreken in een recent concept-artikel van een “dringende behoefte aan de ontwikkeling van voorzorgsmaatregelen”.

Toch kan het gebruik van chatbots ook voordelen hebben voor psychische patiënten, zien de deskundigen. “Heel veel patiënten van mij zoeken dingen op internet en komen dan met de therapie-adviezen die ze daar krijgen”, zegt klinisch psycholoog Staring. “En daar zitten vaak heel nuttige dingen tussen.”

Anoiksis, de vereniging van mensen met psychosegevoeligheid in Nederland, vindt dat AI kansen biedt voor de groep. Maar de vereniging benadrukt ook de noodzaak om de risico’s niet uit het oog te verliezen.

De nieuwe versie van ChatGPT wordt deze week verwacht. Daar bouwt het bedrijf een melding in om gebruikers eraan te herinneren af en toe een pauze te nemen.

Hulplijn

Maak je je zorgen over psychische klachten bij jezelf of naasten? Dan kun je meer informatie vinden en direct contact krijgen met professionals op www.mindhulplijn.nl en www.mindyoung.nl/bijzondere-ervaringen.