Aan het eind van dit jaar is roken in alle psychiatrische instellingen verboden. Patiënten mogen dan nergens meer een sigaret opsteken. Niet in de kamers, niet op de afdelingen, en zelfs niet op het buitenterrein. Het is onderdeel van het Nationaal Preventie Akkoord, dat door de Nederlandse GGZ is ondertekend.

De gedachte is dat de gezondheidszorg mensen beter moet maken. Daar past roken niet bij, vinden de instellingen. Maar hoe realistisch is een rookverbod in een sector waar maar liefst de helft van alle cliënten rookt? Het plaatst de GGZ-instellingen voor grote dilemma’s, en daar gaan ze verschillend mee om.

Te grote stap

Zoals in een verslavingskliniek in Vucht. Begeleiding bij het stoppen met roken is inmiddels onderdeel van het anti-rookbeleid van de kliniek, waar mensen vooral voor een alcohol- of drugsverslaving in behandeling zijn. Want volledig verbieden, bleek niet te werken.

“We zagen dat mensen het gevoel hadden dat hun autonomie werd afgepakt”, zegt verslavingsarts Tim van Grinsven. “Er was zoveel wrijving over de regels dat we niet meer aan behandelen toekwamen. Alles draaide om het niet meer mogen roken. Het bleek voor onze doelgroep een te grote stap.”

De kliniek volgt nu het voorbeeld van de NS. Van Grinsven: “Die hebben het goed gedaan. Eerst nog roken op bepaalde plekken en daarna zijn ze steeds verder gegaan. Dat proberen we hier nu ook.”

Hans zit nu zes weken in de verslavingskliniek in Vught. Er is nog maar één plek buiten op het terrein waar hij mag roken. En daar rookt hij zijn laatste sigaret:

Toen de GGZ-kliniek in Eindhoven vijf jaar geleden in één keer een rookverbod invoerde, dienden zo’n 180 van de cliënten een klacht in. Een aantal daarvan belandden bij de rechter. “Mijn cliënt zat toen negen jaar opgesloten op een kamer”, zegt advocaat Marie-José Spieringhs.

De man mocht af en toe roken op een balkonnetje, maar toen het rookverbod er kwam, mocht ook dat niet meer. “Hij mocht zelfs niet naar buiten naar de straat om daar te roken. Hij heeft de rechter gesmeekt of hij alsjeblieft mocht roken, want dan voelde hij zich wat beter. Daar werd hij rustiger en vriendelijker van.” De rechter gaf de man uiteindelijk gelijk.

Leefstijl

Uit onderzoek zou blijken dat roken een negatieve invloed heeft op de mentale gezondheid van patiënten. Daarom richt de instelling zich nu op een breder gezondheidsoffensief. “Als je rookt, knap je minder makkelijk op van een depressie. Je beweegt dan bijvoorbeeld minder. En dat heeft een negatief effect op je klachten”, legt directeur behandeling Mark van Winkel uit. “Roken heeft een negatieve impact op veel psychiatrische klachten en psychotische stoornissen.”

Het stapje voor stapje verbieden moet de patiënten nu motiveren. Van Winkel: “We proberen het nu onderdeel te maken van een grotere aanpak. Als we leefstijlinterventies toepassen aan de voorkant van het traject, wordt de kans op succes van gesprekstherapie groter.”

Gezonde omgeving

Bij de GGZ Noord-Holland-Noord willen ze het wel in één keer doen: er geldt sinds 1 januari al een algeheel rookverbod voor alle zestig locaties. Psychiatrische patiënten, die er soms ook wonen, mogen het terrein niet af. Ook niet om te roken. Want roken lost die psychiatrische problemen echt niet op, vinden ze.

Margriet de Schipper is veiligheidsadviseur en verantwoordelijk voor de invoering van dat nieuwe beleid. Natuurlijk vinden mensen het moeilijk en reageren wisselend, zegt ze. “Sommigen hebben het idee dat je het ze afpakt. Het moet erin slijten. We proberen een gezonde omgeving te bieden. Overtuigen heeft geen zin, ze moeten het willen. Maar we kunnen wel uitleggen dat het nu hier gewoon niet meer kan.”

Bekijk hier ook onze uitgebreide video over het rookverbod in de GGZ: