Winkeliers slaan de handen ineen tegen winkeldieven die vaker in de fout gaan, zij krijgen een collectief winkelverbod. Er is zelfs sprake van een explosieve groei van collectieve winkelverboden in Nederland: begin 2024 maakten vijftien winkelgebieden er gebruik van, op dit moment al 27. Nog eens 24 winkelgebieden wachten op goedkeuring van de Autoriteit Persoonsgegevens.

De winkeliers zagen dat een verbod per winkel niet werkte. “Zo’n dief ging gewoon zijn slag slaan bij de buurman. Al kreeg hij meerdere individuele winkelverboden, die waren niet aan elkaar gekoppeld”, zegt Martijn Wildeboer, adviseur van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid. Hij ontwikkelde het collectieve winkelverbod en is landelijk coördinator.

Als iemand nu iets pikt in bijvoorbeeld een kledingwinkel, dan krijgt de dief een individueel verbod voor die kledingwinkel. Maar ook een collectieve waarschuwing voor alle andere winkels. Gaat de dief binnen een jaar bij een andere winkel opnieuw in de fout, dan gaat er een verbod voor het hele winkelcentrum gelden.

Kleurtjes

Het systeem waarmee de winkeliers werken, is goedgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens, die ook de vergunningen afgeeft. De politie komt er in de nieuwe aanpak nog amper aan te pas. De ondernemers zijn zelf verantwoordelijk voor de handhaving.

Mocht een geregistreerde dief het collectieve winkelverbod negeren, dan is dat huisvredebreuk, legt Wildeboer uit. “De politie is alleen betrokken aan de voorzijde: bij de aangifte van winkeldiefstal, en aan de achterzijde: voor de aangifte van huisvredebreuk.”

Welke dieven een winkelverbod hebben, zien de winkeliers en een deel van hun personeel in een app. Het systeem geeft met verschillende kleuren aan wat de situatie is. “Elk verbod met een ander kleurtje”, zegt Henk-Jan van der Holst, beveiliger in een winkelcentrum in Enschede. “Een lang collectief verbod is zwart-groenig, een collectieve waarschuwing geel, een individueel verbod is rood.”

Beveiliger Henk-Jan van der Holst is erg te spreken over het collectieve verbod:

De winkeldieven in het systeem krijgen ook een beschrijving. Van der Holst: “Bijvoorbeeld: ‘persoon zelf niet aanhouden, reageert agressief’. Het kan zijn dat iemand een terugkerende dief is, dat zetten we er ook in. Zodat andere winkeliers weten: oké, dit is er eentje waar we rekening mee moeten houden.”

Winkeliers hebben nóg een middel, waarvoor de tussenkomst van de politie niet nodig is: ondernemers mogen 181 euro schadevergoeding opleggen aan winkeldieven, als compensatie voor de tijd die zij kwijt zijn aan de afhandeling van een diefstal. SODA is de organisatie die die schadevergoedingen regelt, namens bijna tachtig procent van de winkelbedrijven in Nederland.

Snelle oplossing

In de meeste gevallen willen winkeldieven wel betalen, zegt SODA-directeur Niels van Os. “Dan heb je zonder tussenkomst van de politie een snelle oplossing. Want de politie heeft heel vaak geen tijd.”

Voor de kosten van de ondernemer maakt het niet uit of iemand een duur elektronisch apparaat pikt of een rol snoep. De afhandeling door een winkelier is in tijd bij elke diefstal ongeveer hetzelfde. “Dus hebben we de minimale schade vastgesteld op 181 euro”, legt Van Os uit, die ook ziet dat veel winkeldieven na betaling minder vaak opnieuw in de fout gaan. “Het is een zeer effectief middel.”

SODA verwacht dit jaar tussen de tien- en twintigduizend winkeldiefstallen zonder tussenkomst van politie te kunnen afhandelen. “We schakelen de politie alleen in bij kwetsbare verdachten. Zoals een minderjarige, iemand die dement is, een agressieve winkeldief of bij een grote buit.”

‘Eens een dief, altijd een dief’

Maar wat vindt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff ervan dat burgers zelf de handschoen oppakken: in de rol van politieagent, officier van justitie en rechter? “Ondanks de oorzaken ervan – de beperkte capaciteit bij de politie – is er een groot risico op schendingen van privacy. Dat die vaker plaatsvinden dan nu op het eerste oog lijkt.”

Brinkhoff noemt het de “rafelrandjes van het systeem”. “Dat mogelijk onschuldige mensen in zo’n systeem belanden, zonder dat de overheid meekijkt of iemand iets nou wel of niet heeft gedaan. En hoe lang blijf je in zo’n systeem zitten?”

Volgens beveiliger Van der Holst vervallen de gegevens van een winkeldief na een jaar. “Dan is alles gewist. Als iemand vindt dat hij er onterecht in staat, is er de mogelijkheid van bezwaar. We hebben een klachtencommissie.”

Maar Brinkhoff denkt dat een winkeldief voor de winkeliers wellicht altijd geoormerkt blijft. “Eens een dief, altijd een dief. Dat is niet prettig voor iemand die zijn leven heeft gebeterd.”