De Tweede Kamer wil dat het gebruik van staalslakken stopt. Eerst moet duidelijk zijn dat het gebruik ervan veilig is en niet schadelijk is voor het milieu. Een meerderheid steunde vanmiddag een motie die de regering daartoe oproept. Daarmee gaat de Kamer lijnrecht in tegen het standpunt van het (demissionaire) kabinet. Dat houdt tot nu toe vol dat het gebruik ervan “mits goed toegepast” veilig is.

Staalslakken zijn de steenachtige overblijfselen van de productie van staal. Staalfabrikant Tata Steel kan er niets mee. Ze worden gebruikt als goedkoop bouwmateriaal. Maar als staalslakken in contact komen met grond- of regenwater krijgt het water een verhoogde pH-waarde, vergelijkbaar met gootsteenontstopper.

‘Onacceptabele risico’s’

Twee weken geleden berichtte Nieuwsuur samen met radioprogramma Nieuws & Co dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Tata Steel tot twee keer toe heeft geholpen bij het afzetten van staalslakken. In beide gevallen ging dat in tegen intern beleid of bestaande kennis binnen het ministerie over de milieurisico’s.

Zo gaf het ministerie Rijkswaterstaat in 2010 de opdracht te onderzoeken of staalslakken als materiaal gebruikt kon worden bij de aanleg van het hoofdwegennet. Terwijl diezelfde dienst daar net mee was gestopt vanwege ‘onacceptabele risico’s’. En in 2017 verstrekte het ministerie, op verzoek van Tata Steel, een officiële verklaring dat het materiaal geen afval is, ondanks de eigen negatieve ervaringen.

Uit interne stukken van Rijkswaterstaat blijkt ook dat het ministerie Rijkswaterstaat – ondanks de eerder geconstateerde problemen – opdracht gaf onderzoek te doen naar het gebruik van staalslakken. Rijkswaterstaat voerde de opdracht in 2012 uit en startte een aantal proefprojecten met staalslakken als bouwmateriaal. Eén daarvan is de snelweg ‘Haak om Leeuwarden’.

De provincie Friesland wist niet dat het om een proefproject ging, en ook niet van de eerdere problemen met staalslakken, zo bevestigde een woordvoerder eerder. Alle proefprojecten, ook die in Leeuwarden, mislukten overigens. Opnieuw ontstonden er milieuproblemen en schade aan de wegen.

Opheldering

Tijdens een hoorzitting vanavond vroeg de Kamer aan Martin Wijnen, directeur-generaal van Rijkswaterstaat, en aan Mattheus Wassenaar, inspecteur generaal Inspectie Leefomgeving & Transport (ILT), om opheldering.

De baas van Rijkswaterstaat Wijnen leek informatie niet paraat te hebben en stukken van zijn eigen organisatie niet te kennen. Zo ontkende hij dat Rijkswaterstaat in 2010 de opdracht kreeg onderzoek te doen naar het gebruik van staalslakken in het hoofdwegennet. Iets wat terug te vinden is in een openbaar intern stuk van Rijkswaterstaat uit 2021 en door Rijkswaterstaat tevens bevestigd aan Nieuwsuur.

Ook wist Wijnen niet dat zijn eigen dienst proefprojecten met staalslakken was gestart in onder meer de provincie Friesland. PVV-Kamerlid Willem Boutkan, die de hoorzitting voorzat, riep Wijnen op tot een overzichtelijke tijdlijn. “In de antwoorden hoor ik toch enigzins ruis met jaartallen. Dus kijk daar nog even goed naar.”

Rijkswaterstaat besloot in 2016 definitief te stoppen met staalslakken als bouwmateriaal in de wegenbouw. Maar communiceerde dat besluitniet actief. Als de Kamer daarnaar vraagt zegt Wijnen dat het “geen gangbare praktijk” is om zo’n besluit te communiceren.

Uit de hoorzitting bleek ook dat ILT via staalslakkendistributeur Pelt & Hooykaas wil horen waar staalslakken in Nederland liggen. Het is het enige bedrijf dat dat overzicht zou hebben. Maar volgens Wassenaar heeft een gesprek nog niets opgeleverd. De inspectie wil daarom wellicht “zwaardere middelen” inzetten zodat de distributeur de gevraagde informatie levert.

Ontbrekende documenten

Staatssecretaris Chris Jansen van Milieu zei twee weken geleden nog dat hij naar aanleiding van het onderzoek van Nieuwsuur en radioprogramma Nieuws & Co “alle informatie” die relevant is om de besluitvorming van destijds in kaart te brengen naar de Kamer stuurt. “Juist om te zorgen dat we het vertrouwen van mensen in het land behouden.”

Het ministerie stuurde de Kamer daarop reeds geopenbaarde overheidsdocumenten. Na een inventarisatie van Nieuwsuur bleken echter ruim 2000 pagina’s verwijderd. Bovendien ontbrak een document van Rijkswaterstaat waarin staat dat de dienst van het ministerie “de opdracht kreeg” te onderzoeken om staalslakken opnieuw te gebruiken in het hoofdwegennet.

“Onwerkbaar’

Kamerlid Geert Gabriels (GroenLinks-PvdA) is verbijsterd. Hij eiste eerder dat de staatssecretaris de documenten – waar Nieuwsuur mede haar onderzoek op baseerde – naar de Kamer stuurt. Hij vindt dat hij niet goed geïnformeerd wordt. “Het overzicht is moeilijk te krijgen, terwijl het wel om gezondheid van mensen en milieu gaat, én om vertrouwen.” De gang van zaken noemt hij “ronduit slecht”.

Volgens het ministerie is er sprake geweest van een reeks administratieve fouten. Maar nadat Nieuwsuur het ministerie op de omissies wees, is de informatie aan de Kamer nog altijd incompleet. “Dit is absoluut onwerkbaar”, reageert PvdD-Kamerlid Ines Kostić. “De staatssecretaris hoort de Kamer correct en volledig te informeren. Dat gebeurt niet. Alles rondom staalslakken loopt op een onnavolgbare manier.”

Bekijk hieronder de video die we maakten van ons onderzoek: