Gemeentes trekken opnieuw aan de bel over de huisvesting van Oekraïners. Opvangcentra zitten al maanden tjokvol en vluchtelingen worden regelmatig geweigerd. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) spreekt van een “zeer kritieke situatie” en roept het Rijk op actie te ondernemen.

Nederland telt op dit moment ruim 97.000 gemeentelijke opvangplekken en die zijn “zo goed als” allemaal bezet. Ondertussen gaat de oorlog onverminderd door en komen er wekelijks zo’n driehonderd Oekraïners naar Nederland, zegt de VNG.

Utrecht is een van de gemeentes die onlangs voor het eerst ‘nee’ moest verkopen aan Oekraïense vluchtelingen. Bovendien dreigt de stad als gevolg van geldgebrek de komende tijd opvangplekken te moeten sluiten. “We hebben geen idee wat we dan nog moeten”, zegt wethouder Rachel Streefland.

Het is niet de eerste keer dat lokale overheden het opvangprobleem aankaarten. In maart schreef de VNG samen met de vier grootste steden van Nederland al een brandbrief aan premier Schoof. Ook nu kijken de gemeentes weer naar de landelijke overheid: ze willen een langetermijnplan en extra geld.

Tekort aan panden

De panden waar Oekraïners worden opgevangen, zijn vaak niet van de gemeentes zelf. Dus moet er een flinke huurprijs worden betaald. Investeren in nieuwe locaties is volgens wethouder Streefland ook lastig: veel projectontwikkelaars willen eerst financiële garanties hebben voordat ze meewerken aan bijvoorbeeld het ombouwen van kantoorpanden.

Juridisch gezien mogen gemeentes Oekraïners die om onderdak vragen niet weigeren, maar dat gebeurt noodgedwongen soms toch. Afgewezen Oekraïners spanden om die reden een rechtszaak aan tegen de Groningse gemeente Het Hogeland. Ze kregen gelijk, maar de gemeente is in hoger beroep gegaan.

Streefland pleit voor nieuwe landelijke wetgeving zodat het niet aan lokale overheden is om te kiezen wie op straat belandt. “Het zijn voornamelijk vrouwen en kinderen die bij ons aankloppen. Maar er zitten ook mannen tussen die weten dat hier werk is.” De Utrechtse wethouder vindt het bedrijfsleven de huisvesting van die laatste groep zou moeten betalen. “Dat moet misschien in wetgeving verankerd worden.”

Ook maakt Streefland zich zorgen over de mentale gesteldheid van Oekraïners. Velen hebben trauma’s of psychische problemen. Dat leidt soms tot problemen in de opvanglocaties, maar gemeentes hebben weinig handvatten om die op te lossen.

Ministerie erkent probleem

Het ministerie van Asiel en Migratie kan zich vinden in de zorgen van de VNG en zegt dat sprake is van “schrijnende situaties waarin kwetsbare ontheemden niet de opvang krijgen die zij nodig hebben”. Volgens een woordvoerder wordt op dit moment gekeken naar het vraagstuk “wie op welk bed geplaatst wordt”.

Voor de lange termijn wil het ministerie kijken naar de optie om een bijdrage te vragen van Oekraïners zelf. Als ze een inkomen hebben, kunnen ze huur betalen of zelfs volledig in hun eigen huisvesting voorzien, zo is het idee.

Speciale status voor Oekraïners

Oekraïners hebben binnen de EU een andere status dan vluchtelingen en asielzoekers uit andere landen. Ze hebben een speciale verblijfstatus die maakt dat ze niet hoeven te wachten op een asieltoekenning. Tot maart 2027 mogen ze in Nederland blijven en hebben ze recht op gezondheidszorg, huisvesting en onderwijs.

Ook Dordrecht moet regelmatig Oekraïners de deur wijzen. Die gemeente vangt op dit moment ongeveer duizend vluchtelingen op, de helft van hen verblijft in een voormalig kantoorgebouw. Maar dat pand krijgt per februari volgend jaar een nieuwe bestemming. “Dit is een race tegen de klok”, zegt wethouder Wim van der Kruijff. “Ik ben wekelijks in gesprek met collega’s in de regio om te kijken waar we oplossingen kunnen vinden.”

Wekelijks melden zich zo’n tien Oekraïners bij de gemeente Dordrecht. Als ze horen dat er geen plek is, proberen ze het in andere plaatsen. “Ik weet dat ze daar ook ‘nee’ te horen krijgen. Dus die gaan het misschien in Duitsland proberen, of in Polen of een ander land. Maar hier in Nederland stokt het.”

Sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022 vluchtten 4,7 miljoen Oekraïners naar het buitenland. Velen trokken naar Duitsland (ruim 1,1 miljoen) en Polen (bijna 1 miljoen), meldt het CBS op basis van cijfers van Eurostat.

Naar verhouding tot het aantal inwoners van het land vangt Tsjechië de meeste Oekraïners op: ruim 36 per duizend Tsjechen. Het Europees gemiddelde ligt wat dat betreft op 9 Oekraïners per duizend inwoners. Nederland zit daar met 7 net onder: