Het Openbaar Ministerie en de Rijksrecherche zijn bezorgd over criminelen die ambtenaren omkopen voor hulp bij hun criminele activiteiten. Steeds vaker zit de zware georganiseerde misdaad achter zaken rondom ambtelijke corruptie.

Corruptie bij het overheidsapparaat, bijvoorbeeld bij de gemeente, ging voorheen met name om ambtenaren die steekpenningen aannamen van bijvoorbeeld projectontwikkelaars bij bouwprojecten. Tegenwoordig komen steeds meer zaken aan het licht waarbij zware criminelen ambtenaren omkopen, bijvoorbeeld om aan adres- of persoonsgegevens te komen.

“De georganiseerde misdaad heeft de overheid nodig voor zijn handel”, zegt directeur van de Rijksrecherche Jeanine Kooistra. “Je zou kunnen zeggen dat er geen georganiseerde criminaliteit kan bestaan zonder corruptie, en zonder dat de overheid daarvoor wordt misbruikt.”

Het aantal corruptierechtszaken is in de afgelopen vijf jaar niet per se toegenomen, maar het OM en de Rijksrecherche zien dus wel een verandering in de aard van die zaken. Volgens Kooistra komt dat onder meer doordat ze zaken sneller op het spoor komen, onder meer door betere monitoring.

Kooistra: “Als gemeenteambtenaren iets opzoeken in het systeem, wordt dat gelogd. Als wij onderzoek doen naar een misdrijf kunnen wij zien wie een adres of persoonsgegevens heeft opgezocht.”

Ook komt de politie tegenwoordig al vooraf misbruik op het spoor, bijvoorbeeld bij raadpleging van systemen buiten werktijd. “Dan zou je kunnen kijken: heeft iemand werk waarvoor dat nodig is? Of is hier iets anders aan de hand? We zien bijvoorbeeld ook wel eens dat ambtenaren normaal gesproken voor hun werk maar tien of twintig keer per jaar een bepaald systeem raadplegen, en een volgend jaar ineens honderd keer. Met dit soort monitoring kun je corruptie eerder ontdekken.”

Amsterdamse ambtenaar

Vorige maand werd een ambtenaar van de gemeente Amsterdam aangehouden op verdenking van het doorspelen van adressen uit gemeentesystemen aan criminelen. Volgens het OM zijn op een aantal van die adressen vervolgens explosies geweest. De verdachte is aangeklaagd voor medeplichtigheid aan die explosies.

Willeke Slingerland doet voor de Hogeschool Utrecht onderzoek naar de weerbaarheid van overheidsorganisaties. Zij vindt het goed dat de verdachte medeplichtigheid ten laste is gelegd. “Het gaat hier niet zomaar om het verkopen van informatie. Criminelen zijn hierdoor in staat gesteld om aanslagen te plegen op mensen die hun ongunstig gezind zijn. Dit raakt dus direct de veiligheid van de samenleving. Door iemand medeverantwoordelijk te maken, gaat er een veel zwaarder effect van uit.”

Uitzendbureau

Deze week dienden ook twee andere zaken over ambtelijke corruptie. Een oud-medewerker van de Amsterdamse politie en een oud-medewerker van de Amsterdamse rechtbank stonden voor de rechter op verdenking van het doorverkopen van informatie aan criminelen. Die tweede was via een uitzendbureau bij de rechtbank terechtgekomen en had toegang tot allerlei gevoelige informatie.

Onderzoeker Slingerland is niet verrast. “In mijn werk is het mij opgevallen dat we toch heel gauw werken op basis van vertrouwen. Dat we referenties niet voldoende checken. Dat we de Verklaring Omtrent het Gedrag niet vanzelfsprekend opvragen.”

Volgens Slingerland ontbreekt het bij Nederlandse overheidsinstellingen aan het besef dat corruptie ook in ons land aan de orde van de dag is. “Als het gaat om corruptie, wijzen we vaak naar andere landen onder het mom van: daar is de maffia geïnfiltreerd, hier zal het allemaal niet zo’n vaart lopen. Je ziet nu dat er op zoveel verschillende plekken incidenten zijn met directe gevolgen voor onze democratie en veiligheid, dat nu toch met stoom en kokend water een strategie is afgekondigd.”

Samenwerken

De ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie en Veiligheid presenteerden die strategie vorige week. Slingerland is wel te spreken over de aanpak. “Het is laat, maar ik ben wel blij dat beide ministeries gaan samenwerken. Mijn kritiekpunt de afgelopen jaren was dat er ongelooflijk veel goede bedoelingen waren, maar het bleven gescheiden werelden. Dus ik ben blij dat deze problematiek nu in samenhang wordt gezien.”

Directeur bij de Rijksrecherche Kooistra ziet ook een taak voor individuele ambtenaren, zij moeten waakzaam zijn. “Als ambtenaar kun je niet meer naïef zijn en denken dat het geen kwaad kan om op een verzoek in te gaan. Als je wordt benaderd, moet je naar je leidinggevende stappen.”