Vanaf begin deze week heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een handboek dat moet helpen te voorkomen dat moslims zonder nabestaanden worden gecremeerd. Crematie is in de islam verboden, maar soms worden overleden moslims zonder nabestaanden niet als moslim herkend, waardoor ze toch worden gecremeerd.
Het handboek moet dat helpen voorkomen. Zo kan de ambtenaar aan de naam zien of iemand een islamitische achtergrond had, en de basisregistratie persoonsgegevens (brp) van de gemeente raadplegen.
Ook kan een snelle check op sociale media aantonen of iemand zich identificeerde als moslim. Het handboek bevat daarnaast richtlijnen over een uitvaart volgens islamitische geloofsregels.
Wanneer iemand overlijdt en nabestaanden geen uitvaart regelen, is de gemeente daar verantwoordelijk voor. Volgens artikel 18 van de Wet op de lijkbezorging zijn gemeenten verplicht zorgvuldig om te gaan met de uitvaartwensen van alle inwoners, ongeacht hun geloof.
Ongewenste crematies
“Helaas wordt hier in de praktijk niet altijd rekening mee gehouden”, zegt de schrijver van het handboek, Sofyan al Kandoussi van de Brancheorganisatie Islamitische Uitvaartorganisaties Nederland en het islamitische uitvaartzorgbedrijf Al-Qadr.
“Voor moslims is een begrafenis volgens islamitische richtlijnen een religieuze verplichting met grote spirituele en emotionele betekenis. Bij een islamitische uitvaart horen een dodenwassing en een gebed, en moet de overledene begraven worden in de richting van Mekka”, zegt hij.
Als voorbeeld van een ongewenste crematie noemt al Kandoussi de recente crematie van een Marokkaanse man met islamitische achtergrond, die in Nederland geen familieleden had. Hij overleed in een woonzorgcentrum in Wassenaar. Zijn familieleden in Marokko en Nederlandse moslimorganisaties reageerden zeer geschrokken toen ze over de crematie hoorden.
Onderzoek naar uitvaartwensen
“Crematies zijn strikt verboden binnen de islam”, zegt al Kandoussi. Volgens de uitvaartzorgondernemer heeft dat te maken met overleveringen van de profeet Mohammed en het respecteren van het lichaam van de overledene. “Wanneer iemand in leven is, mag je diegene geen pijn doen. Dat mag ook niet met het lichaam van een overledene”.
De richtlijnen in het handboek zijn nog te vrijblijvend, vindt Mahmut Sungur, gemeenteraadslid van DENK in Utrecht. “Volgens de wet zijn gemeenten verplicht om zorgvuldig om te gaan met de uitvaartwensen van alle inwoners ongeacht geloofsovertuiging, maar dan moet de gemeente wel weten wat die wensen zijn”.
In zijn gemeente merkt Sungur op dat ambtenaren op zoek gaan naar nabestaanden van overledenen. Dit wordt gedaan aan de hand van de gemeentelijke basisadministratie. “Maar een onderzoek naar de geloofsovertuiging en uitvaartwensen van overledenen zonder nabestaanden gebeurt niet regelmatig”.
Van vrijblijvend naar beleid
Sungur vertelt over een overleden moslimman zonder nabestaanden die vorig jaar bijna werd gecremeerd. Op het laatste moment werd het tegengehouden door iemand uit de moslimgemeenschap die ontdekte dat de man een islamitische naam had. “Dit gebeurde toevallig. En dat willen we voorkomen, omdat de gemeente uiteindelijk verantwoordelijk is voor de uitvaart van de overledene en het respecteren van diens geloofsovertuiging”.
Daarom werkt het gemeenteraadslid aan een voorstel voor de Utrechtse gemeenteraad. Hij wil dat ambtenaren verplicht worden onderzoek te doen naar de geloofsovertuiging en uitvaartwensen van overledenen zonder nabestaanden. Als het voorstel wordt aangenomen, moet het gelden voor alle religies, niet alleen moslims.
“Ik denk dat de verantwoordelijke ambtenaren hiermee worden geholpen, maar ook de overledene beter recht wordt gedaan”, zegt Sungur. “Als het tot een beleid komt, zou dat een voorbeeld zijn voor andere gemeenten in Nederland”.